Yer: Seydikemer / Fethiye / MUĞLA
Yıl: 2012 – 2018
Tür: Kamu
Tescil Durumu: Tescilli
Orjinal Kullanım: Cami, Türbe ve Haziresi
Önerilen Kullanım: Cami, Türbe ve Haziresi
İşveren: Seki Belediyesi
Proje Alanı: 1732 m²
İşin Kapsamı: Mimari Çizim – Restorasyon
Proje Ekibi:
Meral Oğuz BOL – Y.Mimar
Murat Erdal DERE – Y.Mimar
Muammer DALGIÇ – İnşaat Mühendisi
Mustafa Özgür KESKEN – Restorasyon Teknikeri
Sevim YÜRÜDEN – Restorasyon Teknikeri
SEKİ TEKKE CAMİ
MELİK EŞREF PAŞA TÜRBESİ VE HAZİRESİ
Muğla’ya bağlı Fethiye’ye 80 km mesafede yer alan Seki Yaylası’nda bulunan ve “Dervişler Camii” adıyla da bilinen yapı, bünyesinde bir türbe ve hazire içeren geniş bir avlu içindedir. Cami, uzunlamasına dikdörtgen planlı bir harim ve kuzeyindeki son cemaat yerinden oluşmaktadır. İnşa malzemesi kabayonu taş ve moloz taş olan yapının üzeri bugün düz ahşap tavanla örtülü, Marsilya tipi kiremitli kırma çatı ile kaplıdır.
Türbe ve hazire, cami ile birlikte Muğla Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 30.05.2002 gün ve 1381 sayılı kararı ile tescillenmiştir. Tescil işlemine ilişkin fotoğraflarda türbenin bugünkü durumundan daha küçük boyutlarda, girişi kuzeyden sağlanan, güney duvarında bir mihrap içeren, kabayonu taşlarla inşa edilmiş ve geçişleri pandantiflerle sağlanan kubbe ile örtülü bir yapı olduğu anlaşılmaktadır. Güney-kuzey yönde eğimli bir arazi üzerinde yer alan Tekke Camii, yaklaşık 15.65mX8.30m boyutlarında dikdörtgen planlı bir yapıdır. İnşa malzemesi kabayonu taş ve moloz taştır. Tüm duvarlarda yatay ahşap hatıllara yer verilmiştir. Duvarlar bugün sıvasızdır. Ancak gerek mevcut sıva izleri gerekse cephelerde yer alan pencerelerin ahşap sövelerinin duvar yüzeyine oranla taşıntılı olması, özgünde duvarların sıvalı olduğunu göstermektedir. Caminin minaresi bulunmamaktadır. R. Duran minare işlevinin yapının güneybatı köşesinde yer alan, seyyar merdivenle çıkılan ve ağaç direkler üzerinde yükselen bir ahşap platformla sağlandığını belirtse de bu unsur günümüze gelememiştir.
Doğu ve batı cephelerinde iki sıra halinde dörder pencere bulunmaktadır. Güney cephesinde ise arazideki eğim nedeniyle alt sıra penceresine yer verilmemiş, sadece üst sıra seviyesinde mihrabın üstüne denk gelecek şekilde daire formlu bir pencere açılmıştır. Doğu ve batı cephelerindeki alt sıra pencereleri dikdörtgen formlu, üst sıra pencereleri ise kare formludur. Tüm pencereler, ahşap çerçevelidir. Üst sıra pencereleri, ahşap kafeslere sahiptir. Ancak bazı pencerelerin ahşap kafesleri bozulmuş durumdadır. Gerek alt sıra gerekse üst sıra pencerelerinde özgünde cam kullanılmadığı, ahşap kepenk ve kafeslerden yararlanıldığı anlaşılmaktadır. Yapının üzeri düz ahşap tavanla örtülüdür. Tavan bugün dört yöne eğimli kırma çatı ve Marsilya tipi kiremitle kaplıdır. Ancak gerek yöresel mimari gelenekler gerekse çatının formu ve saçak taşıntısının kısa oluşu yapının özgünde toprak damlı olduğunu, sonradan çatı ile kaplandığını düşündürmektedir. Mimari gelenekleri bakımından büyük benzerlikler taşıyan Muğla ve Denizli yörelerinde cami ve benzeri anıtsal yapıların 20. yüzyıl ortalarına kadar toprak damla örtüldükleri, bu tarihlerden itibaren kırma çatı ve kiremitle kaplandıkları bilinmektedir. Yapıyı çevreleyen ahşap saçağın kaplamaları büyük ölçüde tahrip olmuş, kuzey cephesi dışındakiler dökülmüştür.
Yapının son cemaat yeri arazideki eğim nedeniyle farklı bir kurguya sahiptir. Doğu ve batıdan birer duvarla kapatılmış olan son cemaat yeri, kuzeyde ikisi doğu ve batı duvarlarına bitişik, ikisi serbest dört destekle taşınan bir düz tavanla örtülüdür. Özgünde birbirine Bursa kemerleri ile bağlı olduğu bilinen ahşap destekler arasındaki bu kemerler günümüze ulaşamamıştır. Eğim nedeniyle son cemaat yerine ulaşım kuzeyden değil, kuzeybatıda yer alan merdivenler ve batı duvarı üzerindeki dikdörtgen açıklıktan sağlanmaktadır. Merdivenlerin batısında teras şeklinde bir duvar üzerinde abdest musluklarına yer verilmiştir. Son cemaat yerinin doğu ve batı yan duvarları ile harim kuzey duvarında kalem işi süslemeler bulunmaktadır. Doğu duvarı üzerinde bugün büyük bir çatlak mevcuttur. Son cemaat yerinin çimento harçlı zemin kaplaması büyük ölçüde dağılmış durumdadır.
Harime giriş, kuzey duvarının batı kesimindeki yuvarlak kemerli açıklıktan sağlanmaktadır. Kemer ve söveler düzgün kesme taştandır. Açıklık, ahşaptan, yuvarlak kemerli kapı kanatlarına sahiptir. Kanatlar üzerinde dikdörtgen ve çokgen formlu, sade süsleme panolarına yer verilmiştir. Dikdörtgen planlı harimin üzeri düz ahşap tavanla örtülüdür. Tavan çitalarla karelere bölünmüş, ortasına sekizgen bir tavan göbeği yerleştirilmiştir.
Göbek üzerinde sekizgen Türkmen gülü motifi mevcuttur. Harimin kuzeyinde ahşaptan kadınlar mahfili bulunmaktadır. Mahfile kuzey duvarının batısındaki merdivenle çıkılmaktadır. Harimin kuzeydoğusunda ahşaptan basit bir vaaz kürsüsü vardır. Minber de ahşaptandır. Çeşitli renklerle boyalı olan minberin köşk kısmında yer alan külah, dört ahşap direk ile taşınmaktadır. Külahın alt kısmında dilimli ve delikli dendanlara yer verilmiştir. Dikdörtgen bir çökertme içerisinde yer alan mihrap, yuvarlak kemerli ve yarım daire kesitli bir niş şeklindedir. Mihrap çerçevesi ve kavsaranın üst kesiminde kısmen kalabilmiş kalem işi süslemeler bulunmaktadır. Mihrabın alt kesimindeki süslemeler günümüze gelememiştir.
Yapının inşa kitabesi yoktur. Bu nedenle hangi tarihte ve kim tarafından inşa edildiği bilinmemektedir. Harim girişi üzerinde yer alan kalem işi süslemeler arasında 1323 (1904) tarihi yer almaktadır. Bu tarihin, yapının inşa tarihi olabileceği gibi bir onarıma ait olması da mümkündür. Yapıda yer alan yoğun kalem işi süslemeler, özellikle Denizli yöresindeki çeşitli camilerde yer alan süslemelerle büyük benzerlikler göstermektedir. Benzer süslemeler içeren bu camilerin inşa tarihleri de çoğunlukla 19. yüzyıl sonlarıdır.
Yer: Seki / Fethiye / MUĞLA
Yıl: 2012 – 2018
Tür: Kamu
Tescil Durumu: Tescilli
Orjinal Kullanım: Cami, Türbe ve Haziresi
Önerilen Kullanım: Cami, Türbe ve Haziresi
İşveren: Seki Belediyesi
Proje Alanı: 1732 m²
İşin Kapsamı: Mimari Çizim – Restorasyon
Proje Ekibi:
Meral Oğuz BOL – Y.Mimar
Murat Erdal DERE – Y.Mimar
Muammer DALGIÇ – İnşaat Mühendisi
Mustafa Ö. KESKEN – Restorasyon Teknikeri
Sevim YÜRÜDEN – Restorasyon Teknikeri
ÖNCESİ
Kuzeybatı Cephesi
Bakımsızlık nedeniyle duvarlarında çatlaklar oluşmuş, kalem işi bezemeleri kısmen zarar görmüştür. Harime giriş, kuzey duvarının batı kesimindeki yuvarlak kemerli açıklıktan sağlanmaktadır. Kemer ve söveler düzgün kesme taştandır. Açıklık, ahşaptan, yuvarlak kemerli kapı kanatlarına sahiptir. Kanatlar üzerinde dikdörtgen ve çokgen formlu, sade süsleme panolarına yer verilmiştir.
Duvarlar
İnşa malzemesi kabayonu taş ve moloz taştır. Tüm duvarlarda yatay ahşap hatıllara yer verilmiştir. Rölövenin alındığı tarihte duvarları sıvasızdır. Ancak gerek mevcut sıva izleri gerekse cephelerde yer alan pencerelerin ahşap sövelerinin duvar yüzeyine oranla taşıntılı olması, özgünde duvarların sıvalı olduğunu göstermektedir.
Son Cemaat Yeri
Yapının son cemaat yeri arazideki eğim nedeniyle farklı bir kurguya sahiptir. Doğu ve batıdan birer duvarla kapatılmış olan son cemaat yeri, kuzeyde ikisi doğu ve batı duvarlarına bitişik, ikisi serbest dört destekle taşınan bir düz tavanla örtülüdür. Özgünde birbirine Bursa kemerleri ile bağlı olduğu bilinen ahşap destekler arasındaki bu kemerler günümüze ulaşamamıştır. Eğim nedeniyle son cemaat yerine ulaşım kuzeyden değil, kuzeybatıda yer alan merdivenler ve batı duvarı üzerindeki dikdörtgen açıklıktan sağlanmaktadır. Son cemaat yerinin doğu ve batı yan duvarları ile harim kuzey duvarında kalem işi süslemeler bulunmaktadır. Doğu duvarı üzerinde büyük bir çatlak mevcuttur. Son cemaat yerinin çimento harçlı zemin kaplaması büyük ölçüde dağılmış durumdadır. Doğu duvarında bitkisel motifli dikdörtgen panolar arasında ikisi küçük ve bej renkli diğeri büyük ve mavi renkli olmak üzere üç tüfek resmi mevcuttur. Tüfek motiflerin altında meşe ağacı tasviri ve yanlarında nar dalları tasvirleri görülmektedir. Tüfeklerden çıkan kurşunun resmedilmesi dikkat çekmektedir.Son cemaat yerinin doğu duvarı ile harim duvarı arasında ciddi bir ayrışma görülmektedir.
Minber, Mihrap ve Kürsü
Mihrap çerçevesi, sarı zemin üzerine siyah boya ile yazılmış Ayete’l-Kürsi ile kuşatılmıştır. Bu kısmın üzerinde, bitkisel motifler arasında madalyonlar içerisinde “Allah”, “Muhammed” ve “Maşallah” ibareleri yer almaktadır. Mihrap ve vaaz kürsüsü arasında alt kesimi bozulmuş bir “Kâbe” tasviri dikkati çekmektdir. Minber ahşaptandır. Çeşitli renklerle boyalı olan minberin köşk kısmında yer alan külah, dört ahşap direk ile taşınmaktadır. Külahın alt kısmında dilimli ve delikli dendanlara yer verilmiştir. Dikdörtgen bir çökertme içerisinde yer alan mihrap, yuvarlak kemerli ve yarım daire kesitli bir niş şeklindedir. Mihrap çerçevesi ve kavsaranın üst kesiminde kısmen kalabilmiş kalem işi süslemeler bulunmaktadır. Güney duvarının arazideki eğim nedeniyle toprakla kaplı olması bu duvarı neme maruz bırakmış, içte duvarın alt kesiminde yer alan süslemelerin bozulmasına yol açmıştır. Mihrabın alt kesimindeki süslemeler günümüze gelememiştir. Harimin kuzeydoğusunda ahşaptan basit bir vaaz kürsüsü yer almaktadır.
YAPIM SÜRECİ
Statik Önlemler
Yapının zemin duvarlarının ortaya çıkarılması işlemi sırasında son cemaat yerinin doğu duvarı ile harim duvarı arasındaki ayrışmanın artmasının önlemek amacı ile yapı duvarına geçici statik önlem alınmıştır.
Ayrık Duvarın Güçlendirilmesi
Son cemaat yeri doğu duvarında görülen ayrışmanın nedeni de temel kaynaklı olduğu için onarımı planlanmamıştır. Söküldükten sonra temizlenmiş özgün malzemeler ile köşeler ile dişlendirilerek yeniden yapılması öngörülmüştür. Ancak inşaa sürecinde projeye uygun yapılmaması dolayısı ile yeni detay çözümlerinin üretilmesi gerekmiştir. Duvar her iki yüzünden UPN 14 çelik profiller ile desteklenmiştir.
Çatlaklar ve Duvar Yüzeyleri
Taşıyıcı özelliğini kaybetmiş, çatlamış, ayrışmış duvar yüzeylerinde ayrışan çatlakları itinalı bir şekilde temizlenmiş, küçük çatlaklara hidrolik kireç harç dolgusu ile sağlamlaştırma yapılmış, geniş çatlaklara ise epoksi enjeksiyonu yapılmak suretiyle yapısal sağlamlaştırma gerçekleştirilmiştir. Duvar yüzeyindeki sıva tabakalarının kabarmış, yüzeyden kopmuş, düşmek üzere olan bölümlerinin, duvar yüzeyine yapı kimyasalları ile bağlanması için enjeksiyon yapılarak dolu satıh elde edilmiştir.
Kalem İşlerinin Restorasyonu
Bezemeler, kalem işleri üzerindeki kir tabakalarından, oksitlenmelerden ve doğal nedenle oluşan kirlerden arındırılarak temizliği yapılmıştır. Duvar resimlerinde kaybolmuş, eksilmiş, özelliğini yitirmiş kalemişleri, mütehassıs uzmanlar tarafından konturları, gölgelemesi, kalemişlerinin ihya edilmesi, desenlerin tamamlanması özgün malzemeler kullanılarak, gerektiğinde ayırt edilebilir teknikleri bünyesinde barındırmak sureti ile kalemişlerinin restorasyonu tamamlanmıştır.
SONRASI
Tekke Cami
Cami, uzunlamasına dikdörtgen planlı bir harim ve kuzeyindeki son cemaat yerinden oluşmaktadır. İnşa malzemesi kabayonu taş ve moloz taş olan yapının üzeri bugün düz ahşap tavanla örtülü, Marsilya tipi kiremitli kırma çatı ile kaplıdır. Seki Tekke Camii, 19. Yüzyıl sonu-20.yüzyıl başına ait dönemin mimari kültürünü yansıtan özel yapılardandır.
Son Cemaat Yeri
Rengi solmuş olan bezemeler özgün renk ve malzeme ile renklendirilmiş. Kontürleri kesin olarak belli olan bezemeler tamamlanmıştır. Büyük kayıplar içeren alanların kesinlikle tamamlanmaması gerektiğinden zemin renginde bırakılmıştır.
Minber
Ahşap malzemeden oluşan yapı elemanlarında oluşan delikler ve çatlaklar ahşapmacunu ile dolgulanmıştır. Ahşapların yüzey temizliğinde non iyonik deterjen ve desojen gibi malzemeler ile nemlendirilmiş üstubu bezi kullanılmıştır. Ahşapların yüzeyine koruyucu olarak alkolle seyreltilmiş gomolak kullanılmıştır.