Kayalık bir zemine inşa edilen yapı, fener kulesi ve kule ile bağlantılı fenerci evi ve avlusundan oluşmaktadır. Önceleri katırlarla ulaşımın sağlandığı fener ve binasına ek olarak parselin kuzeyine takoz tuğla malzeme ile yığma sistemde bir ahır inşa edilmiştir. Ahır ve fenerci evi arasında ise 2 adet su sarnıcı bulunmaktadır. Bu sarnıçlardan büyük olanın su depolama sistemi, çatıdan süzülen yağmur sularının su oluklarıyla taşınmasıyla gerçekleştiği söylenmişse de günümüzde bu sistemin iptal edildiği görülmektedir. Küçük olan su sarnıcında ise suyun toplanması, sarnıç yüzeyine düşen kadar yağmur suyunun eğimli beton yüzeyin köşesindeki delikten girmesiyle gerçekleşmektedir. Günümüzde işlevsiz konumdaki sarnıçların girişleri -ziyaretçilerin güvenliğini sağlamak üzere olsa gerek- kapatılmış durumdadır. Fenerci evi ve fener kulesi etrafında dönen tretuvarın yer hareketleri sonucunda bazı bölümlerinde, bina ile tretuvar arasında derin çatlaklar ve ayrışmalar söz konusudur.

Başağaç ve Bilgin Altınöz (2018; sf.146) tarafından yapılan çalışmaya göre Türkiye’de, farolojideki deniz feneri tanımına uyacak şekilde en az bir kişi tarafından çalıştırılan/bakımı yapılan fener sayısı 102 olup, bunlardan yalnızca 54 fenerin beraberinde fenerci evi mevcuttur. Aynı çalışmada (Başağaç; Bilgin Altınöz, 2018; sf.149) fener yapılarını tipoloji olarak 7 kategoriye ayırmıştır. Aynı çalışmada görülmüştür ki en yaygın plan şeması T planlı fenerci evi ve bitişik fener kuleleridir ve en erken örnekleri 1856 yılına, en geç örnekleri ise 1931 yılına aittir. 1936 yılında hizmete girdiği söylenen, rapora konu Taşlıkburnu (Gelidonya) Feneri de bu plan şemasında inşa edilmiştir.

Bu plan şemasına sahip fenerlerde bir avlunun bir tarafında yaşama mekanları ve bu mekanlara bitişik, bu mekanları ortalayan bir konumda fener kulesi, diğer tarafında ise ıslak hacimler, fırın gibi servis mekanları yer almaktadır. Fener ön cepheyi simetrik olarak böler ve her iki yanında birer pencere bulunur. Yapı kütlesinin arka cephesinde de ıslak hacimlerin pencereleri bulunur, ancak diğer iki cephe genellikle sağırdır. Hem yaşama mekanının hem ıslak hacimlerin üzeri beşik çatı ile örtülüdür. Fener kulelerinin üst örtüleri ise metal kubbe şeklindedir (Başağaç; Bilgin Altınöz, 2018; sf.150-151).

Fenerlerde ışık kaynağı için geçmişten günümüze odun, kömür, bitkisel ve hayvansal yağlar ve çeşitli petrol ürünleri yakılarak kullanılmıştır. 1800’lerin sonlarında elektrikle çalışan fenerler kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye’de 2014 yılında fenerlerde enerji kaynağı olarak güneş panelleri kullanılmaya başlanmıştır (Başağaç; Bilgin Altınöz, 2018; sf.152). 2017 yılında da Taşlıkburnu (Gelidonya) fenerinde enerji kaynağı olarak güneş panelleri kullanılmaya başlanmıştır.

Yapının Fiziksel Durumu

Fener kulesi, 3 m çapında ve yaklaşık 11.65 m yüksekliğinde silindir formludur. Yapı dış çeperini oluşturan beden duvarı tuğla örgülüdür. Yapı iç sütunu ise 25 cm çapındadır. Yapı yüksekliği boyunca iç sütundan dış çeper iç duvarına uzatılan merdivenler (kilit) ile iç sütun ve dış çeper bütünlüğü sağlanmıştır. Fener Kule yapısı ve fenerci evi, ana kaya üzerine inşa edilmiş olup, taş/tuğla malzeme ile yığma tarzında örülmüş ve beden duvarları ortalama 55 cm kalınlığındadır. Eğimli bir arazi üzerinde tek katlı olarak inşa edilen tarihi fenerci evi ve kule yapısı; fiziksel ve çevresel etkenlerin etkisi ve niteliksiz müdahaleler neticesinde hasar almaya başlamış, yapı malzemesinde dayanım kaybı ve bozulma gibi olumsuzlukların da eklenmesi ile “strüktürel problemleri (ileri düzey hasarlar)” oluşmuştur. Yapılarının bakımı 77 yıldır yapılmaktadır, ancak yetersiz/sınırlı imkânlarla yapılan onarım/bakım müdahaleleri, yapıda hasar oluşumunun önüne geçememiştir. Silindir formundaki kule yapısının dış cidar kalınlığı 60 cm, çapı 3 m ve yüksekliği 11 m ebatlarındadır. Ağır kütleli kulenin bütünlüğü deprem gibi yanal etkiler ve malzeme dayanım kayıpları ile bozulmuştur. Dış cidarda maksimum 3 m ara ile hatıl oluşturulması duvar bütünlüğü için önemlidir. Kule yapısında hatılların yapılmadığı öngörülmektedir. Aynı şekilde, dış cidar ve iç silindir bağlantısının da yeterli olması statik bir ihtiyaçtır. Kulenin yapımında teknik hatalar mevcuttur. Bu hatalar nedeni ile kulede çift taraflı düşey çatlaklar oluşmuştur.

Tescilli fener yapılarına ilişkin, statik rapor çalışmaları sırasında elde edilen veriler ışığında, mevcuda en asgariden müdahale etmek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, öncelikle yapılara zarar veren kısımların kontrollü bir şekilde yapıdan arındırılması ve ardından sağlamlaştırma, iyileştirme, bütünleme ve yeniden yapım teknikleri ile fener yapılarının restorasyonunun tamamlanacaktır.